Waarom het leren omgaan met complexiteit zo belangrijk is.
Bij het prachtige Eye Filmmuseum, in de Room with a View, gaven wij laatst een workshop Omgaan met Complexiteit. Het VBS Fonds heeft een beurzenprogramma dat in partnership met 37 universiteiten en hogescholen verspreid door heel Nederland uitgevoerd wordt. Zeer complex dus. Het VSB Fondsen Beurzenprogramma steunt studenten in een (vervolg)studie in het buitenland, waarbij in de selectie vooral aandacht is voor motivatie en maatschappelijke betrokkenheid. De leeftijd van de groep varieert enorm, van hele jonkies tot mensen die tegen hun pensioen aan zitten. Desalniettemin, ongeacht de leeftijd worstelen we allemaal op onze eigen manier met het omgaan van informatie, planningen, stakeholdermanagement, overtuigingen en vooral percepties. Voor de tweede keer werd het Nederlands Expertisecentrum Vitaliteit gevraagd om deze helden een inkijkje te geven in de nieuwste frameworks rond stressmanagement en het omgaan met complexiteit.
Constructive-Developmental Theory
Meer dan een generatie geleden richtten ontwikkelingspsychologen zich op baby’s, kinderen en adolescenten, omdat werd aangenomen dat tegen de tijd dat we begin twintig waren, de geest volledig was ontwikkeld. Enkele decennia van onderzoek later is bewezen dat dit uitgangspunt onjuist is; de volwassen geest blijft zich ontwikkelen, zij het op verschillende manieren voor verschillende mensen. De term “Constructive-Developmental Theory” ontleent zijn naam aan: “ontwikkeling”, zoals in cognitieve ontwikkeling; “constructief”, zoals in we construeren betekenis over de wereld om ons heen; “constructief-ontwikkelend”, zoals in de manier waarop we betekenis construeren kan ontwikkelen. “De volwassen geest blijft zich ontwikkelen”. Voortbouwend op het werk van Jean Piaget, Lawrence Kohlberg, William Perry en anderen, ontwikkelde psycholoog Robert Kegan een theorie van de cognitieve ontwikkeling van volwassenen die vijf stadia van mentale complexiteit of “orden van de geest” definieert. Deze ontwikkelingsstadia gaan niet over hogere intelligentie of IQ, noch zijn hogere orden intrinsiek “beter”. Wat ze vertegenwoordigen zijn vijf niveaus van kwalitatief complexere manieren van denken.
De relatie tussen subject en object
Een belangrijk concept om deze ordeningen van de geest te begrijpen, is wat bekend staat als de relatie tussen subject en object.
Er zijn die aspecten van ervaring die we kunnen waarnemen, waarvoor we verantwoordelijkheid kunnen nemen en waar we problemen mee kunnen oplossen. Deze kunnen worden gezien als wat we als object kunnen vasthouden. Een klein kind kan zich bijvoorbeeld bewust zijn van de helderheid van de zon, de textuur van zijn kleding en de trek van zijn moeders hand. Ondertussen zijn er ook aspecten van de ervaring waarvan we ons niet bewust zijn, waar we geen verantwoordelijkheid voor kunnen nemen en daarom niet omheen kunnen oplossen. Aan deze aspecten van ervaring kunnen we overwegen onderworpen te zijn. Als het kind bijvoorbeeld boos is, is zijn uitdrukking van woede transparant; wanneer hij vreugde ervaart, glimlacht hij. Hij heeft geen emotionele filters. Hij is in zijn ontwikkeling niet in staat om emoties als object te zien en is er daarom aan onderworpen. Ondertussen kan een volwassene boos zijn, de emotie identificeren als woede, maar ervoor kiezen om zijn woede te onderdrukken totdat hij thuiskomt van zijn werk. Op deze manier houdt de volwassene emotie vast als object. Als gevolg hiervan is de volwassene niet langer onderhevig aan zijn impulsen zoals het kind was. Natuurlijk kan de volwassene op dat moment ook zijn emotie uiten, maar een complexere gemoedstoestand geeft de volwassene een keuze die het kind nog niet heeft.
We kunnen daarom denken aan de subject/object-relatie als een beschrijving van wat we hebben in onze percepties, versus wat ons heeft. Wat als object kan worden gezien, vertegenwoordigt de inhoud van iemands weten. Ondertussen geeft datgene waaraan iemand onderhevig is een aanwijzing over de onderliggende structuur van iemands weten. Elke gemoedstoestand is onderhevig aan zijn onderliggende structuur, die hierna zal worden beschreven. Als gevolg hiervan is de relatie tussen subject en object van fundamenteel belang voor het begrijpen van deze ontwikkelingsfasentheorie.
De theorie van Kegan beschrijft vijf ontwikkelingsstadia of “orden van de geest”: de impulsieve geest, de instrumentele geest, de gesocialiseerde geest, de zelfauterende geest en de zelftransformerende geest. Het mechanisme achter het ontwikkelen van het ene stadium naar het volgende is datgene waar we ooit aan onderworpen waren, nemen en er bezwaar tegen maken. Dit staat bekend als de “subject/object-omkering”. Een andere manier om dit te zeggen is dat het ontwikkelingsproces is om te leren kijken naar waar we voorheen onbewust doorheen keken. Dit proces wordt in onderstaand schema beschreven. Een meer gedetailleerde uitleg van de drie hoogste trappen volgt in de grafiek hier beneden.
Merk op dat elke fase een plateau in iemands ontwikkeling vertegenwoordigt, wat in werkelijkheid een continu proces is met gradaties tussen elke fase. In welke stadia zit jij en hoe goed kun jij omgaan met complexiteit?
Meer weten of wil je op de hoogte gehouden worden van de laatste nieuwtjes met betrekking tot vitaliteit, download dan hier onze vernieuwde Whitepaper 2023.
Gallerij
